Ignacy Łukasiewicz (1822-1882)

Fotografia Ignacego Łukasiewicza (źródło: S. Wilga, Ignacy Łukasiewicz, s. 6)

Ignacy Łukasiewicz urodził się 8 marca 1822 roku w Zadusznikach – małej wsi na terenie obecnego powiatu mieleckiego w województwie podkarpackim. Wraz z czworgiem rodzeństwa wychował się w szlacheckiej rodzinie o tradycjach patriotycznych, pieczętującej się herbem „Łada” (wywodzącym się z Mazowsza). Jego matką była Apolonia ze Świetlików, a ojcem Józef Łukasiewicz – zarządca wielu folwarków i dóbr ziemnych, a także żołnierz Tadeusza Kościuszki. W obawie przed represjami ze strony władz zaboru rosyjskiego rodzina Łukasiewiczów przybyła na tereny mieleckie (wówczas znajdujące się pod zaborem austriackim). Było to po upadku powstania kościuszkowskiego, ujmując okres ten w ramy, przypada on na lata 1817-1830. Wraz z Łukasiewiczami mieszkał także były pułkownik wojsk polskich Antoni Woysym-Antoniewicz, który zajmował się edukacją Ignacego oraz jego starszego rodzeństwa: Aleksandra, Franciszka, Emilii i Marii. Z powodu postępującej choroby Józefa Łukasiewicza i konieczności jego specjalistycznego leczenia, w 1830 r. rodzina przeniosła się do Rzeszowa.

Dwa lata później młody Ignacy zdał egzamin publiczny, obejmujący zakres szkoły elementarnej i rozpoczął naukę w 6-klasowym gimnazjum Ojców Pijarów w Rzeszowie. Nadzór nad szkołą sprawowały władze austriackie, co wiązało się z przymusem posługiwania się jedynie językiem niemieckim bądź łaciną. Język polski był zakazany, a używanie go wiązało się z ponoszeniem przez uczniów różnych kar, m. in. chłosty bądź wpisania do tzw. „księgi hańby”. Ignacy, który wychowywany był w duchu poczucia tożsamości narodowej, już w wieku młodzieńczym wykazywał się postawą patriotyczną. Brał udział w strajku zorganizowanym przez uczniów szkoły (środowisko młodzieży patriotycznej), przez co został ukarany karcerem o wodzie i chlebie.

Pomimo podjętego leczenia ojciec Ignacego zmarł w 1836 r., co spowodowało, że warunki domowe i materialne rodziny Łukasiewiczów uległy znacznemu pogorszeniu. Zdecydowano, że starszy z braci – Franciszek dokończy naukę w gimnazjum i podejmie studia, natomiast Ignacy rozpocznie pracę, kończąc tym samym swą edukację na klasie czwartej. Jeszcze w tym samym roku, pod koniec czerwca zatrudnił się jako praktykant w łańcuckiej aptece mgra Antoniego Swobody. Po czterech latach zdobywania doświadczenia oraz zdaniu odpowiednich egzaminów przed Aptekarskim Gremium Obwodowym awansował na asystenta aptekarskiego, obejmując następnie posadę w aptece obwodowej mgra Edwarda Hübla w Rzeszowie.

Pierwowzór lampy naftowej I. Łukasiewicza (źródło: S. Wilga, Ignacy Łukasiewicz, s. 13)

W tym czasie z jednej strony kontynuował zdobywanie zawodu, rozwijał swoje umiejętności, a z drugiej zaczął mocno angażować się w działalność konspiracyjną środowisk związanych z ruchem wyzwoleńczym. Poznając Antoniego Tarłowskiego – członka tajnej organizacji niepodległościowej „Sprzysiężenie Demokratów Polskich” żywo brał udział w działaniach oświatowych i propagandowych. Niestety władze austriackie wykryły działalność tej grupy i aresztowano kilku jej działaczy. Łukasiewicz został odnotowany w aktach policyjnych, jednak z powodu braku wystarczających dowodów nie został skazany na karę więzienia. Wydarzenia te wymusiły na Ignacym (podobnie jak na innych aktywistach działających w Galicji) wycofanie się na pewien czas z działalności konspiracyjnej i skupienie się na samokształceniu oraz pracy. Pozorny spokój i zawieszenie aktywnej działalności propagandowej nie trwało zbyt długo, a w Galicji na nowo ożywił się ruch narodowowyzwoleńczy. Ignacy w 1845 r. został zaprzysiężony na jednego z agentów rewolucyjnych Edwarda Dembowskiego – czołowego działacza Towarzystwa Demokratycznego Polskiego i odpowiedzialny był za działania spiskowe obejmujące teren Łańcuta i Rzeszowa. Niestety rok później austriacka policja wpadła na trop tej organizacji, zapobiegając tym samym wybuchowi powstania. W aptece Hübla znaleziono różnorodne publikacje jak i listy zakazane wówczas w Galicji. Łukasiewicza aresztowano zarzucając mu zdradę stanu. W więzieniu we Lwowie przebywał niemal dwa lata. Jako romantyk wierzył w ideę powstania narodowego, które sprawi, że Polska będzie w końcu wolna. Powstanie jednak nie wybuchło, a Ignacy po wyjściu z aresztu pozostał we Lwowie.

Rozpoczął on pracę w aptece „Pod Złotą Gwiazdą” mgra Piotra Mikolascha, która uważana była za jedną z najbardziej rozbudowanych lwowskich placówek laboratoryjnych. Chcąc poszerzyć swoją dotychczasową wiedzę, Łukasiewicz wyjechał do Krakowa i w 1850 r. podjął studia farmaceutyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po zaliczeniu trzeciego semestru przeniósł się na Uniwersytet Wiedeński i uzyskał tytuł magistra farmacji. Po zakończeniu edukacji powrócił do pracy we lwowskiej aptece. W tym czasie do laboratorium aptecznego przywieziono kilka beczek ropy i rozpoczęto badania nad jej właściwościami. Prowadzili je Łukasiewicz i Jan Zeh (magister farmacji). Pierwsze sukcesy przyczyniły się do założenia spółki Piotr Mikolasch - Jan Zeh - Ignacy Łukasiewicz. Po wielu eksperymentach udało się zapasy ropy przerobić na materiał oświetleniowy (naftę). Ignacy wraz z pomocą Adama Bratkowskiego (najlepszego blacharza we Lwowie) doprowadził do skonstruowania lampy, która zaczęła świecić naftą. Wynalazek ten wykorzystano po raz pierwszy w 1853 r. do oświetlenia przeprowadzanej operacji w szpitalu Ojców Pijarów we Lwowie. Data ta zapisała się w historii jako symboliczna data narodzin polskiego przemysłu naftowego.

Pierwsza na świecie zapalona uliczna lampa naftowa w Gorlicach (źródło: Wikipedia)

Jan Zeh, który razem z Łukasiewiczem przerobił ropę na naftę oświetleniową, przypisywał sobie sukces jaki odniesiono dzięki wynalezieniu lampy naftowej. Brak porozumienia między nimi doprowadziło do zerwania spółki, a Ignacy na przełomie lat 1853/1854 postanowił przenieść się do Gorlic – gdzie znajdowały się bogate złoża ropy. Było to dla niego ogromnie ważne, gdyż oprócz tego, że został dzierżawcą jednej z aptek, to mógł też badać właściwości ropy oraz możliwości jej destylacji. Nafta jako środek oświetleniowy zyskiwała coraz szersze zastosowanie. Za sprawą Łukasiewicza w 1854 r. w Gorlicach zabłysła pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa.

Podczas pobytu w Gorlicach, Ignacy poznał Tytusa Trzecieskiego – ziemianina z Polanki (okolice Krosna). Dzięki wspólnej pracy uruchomili oni w 1854 r. w Bóbrce (wsi należącej do Karola Klobassy) pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej oraz założyli pierwszą spółkę naftową: Łukasiewicz - Trzecieski. Współpraca ta dała początek rozwojowi światowego przemysłu naftowego. Niedługo po tym Łukasiewicz założył też destylarnię w Ulaszowicach koło Jasła (1856 r.).

Rok później, dokładnie 20 kwietnia 1857 r. w Gorlicach w kościele parafialnym odbyła się ceremonia zaślubin Ignacego z Honoratą Stacherską, która była córką jego siostry Emilii. W związku z tym, że była to bliska rodzina, musieli oni otrzymać zgodę na ślub od biskupów i papieża oraz zyskać aprobatę najbliższych. Po ślubie przeprowadzili się do Jasła, gdzie wydzierżawili aptekę, finalnie sprzedając tą znajdującą się w Gorlicach. Wtedy też przyszła na świat jedyna córka Ignacego i Honoraty – Marianna, która zmarła mając niespełna dwa lata.

Pożar w rafinerii w Ulaszowicach (1860 r.), a także liczne awarie były przyczyną nierentowności jej prowadzenia. Śmierć jedynego dziecka oraz ówczesne niepowodzenia w Bóbrce (złoża ropy były na wyczerpaniu) spowodowały, że Łukasiewicz zrezygnował całkowicie z zawodu aptekarskiego, a następnie postanowił także rozstać się z nafciarstwem i przenieść się wraz żoną w okolice Płocka, gdzie mieszkali jej rodzice. Osobą, która wpłynęła na Łukasiewicza był Tytus Trzecieski, który namówił Ignacego, żeby wraz z Honoratą przenieśli się do jego majątku w Polance. Wkrótce też zaczęto drążyć olej skalny w nowych miejscach lasów bobrzeckich. Przyniosło to zamierzone efekty, a co za tym idzie również duże zyski, które zainwestowali w budowę własnej rafinerii w Polance.

 

Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce - Pomnik Historii (źródło: Wikipedia)

 

Do spółki, około 1861 r. dołączył Karol Klobassa – właściciel lasów bobrzeckich. Współpraca ta układała się bardzo dobrze, a kopalnia przynosiła dość duże dochody, dzięki czemu Łukasiewicz kupił wieś Chorkówkę i wybudował w niej dwór oraz kolejną rafinerię. Niespodziewanie jednak Ignacy postanowił wycofać się z dalszego udziału w spółce, rezygnując z 1/3 udziałów (1871 r.).

Ignacy nadal prowadził działalność naftową, udoskonalał kopalnie i pracował nad przeróbką ropy. Zaczął projektować urządzenia niezbędne do wydobywania ropy na skalę przemysłową. Stworzył także w 1866 r. tzw. kasy brackie, które gwarantowały pomoc finansową i wsparcie w przypadku nieszczęśliwego wypadku czy choroby robotników pracujących w przemyśle naftowym.

Łukasiewicz zajął się opracowywaniem wszechstronnego wykorzystywania ropy naftowej, m. in. do konserwacji drewna czy w celach leczniczych. Uzyskiwał wyjątkowo dobre gatunki nafty, którymi zainteresowali się światowi przedstawiciele nafciarstwa (m. in. John Rockefeller). Tłumaczy to jego udział w Międzynarodowej Wystawie (produktów otrzymywanych z nafty) w Wiedniu (1873 r.). Ignacy otrzymał wówczas medal za naftę i asfalt oraz dyplom uznania za działalność nafciarską, a w 1877 r. podczas Wystawy Krajowej we Lwowie zdobył dyplom honorowy. Trzy lata później zawiązano Krajowe Towarzystwo Naftowe, a Łukasiewicz został jego pierwszym prezesem.

Nadal z powodzeniem działał w przemyśle naftowym wchodząc w spółki z różnymi inwestorami. Działalność tą łączył z byciem społecznikiem. Był m.in. posłem na Sejm, pracował w komisjach sejmowych, przewodniczył komisjom naftowym. Był fundatorem szkół m.in. w Chorkówce czy Bóbrce. Dostarczał do kościołów lampy i naftę do oświetlenia, szczególnie w powiecie krośnieńskim. Społeczność określała go jako człowieka o dobrym sercu, spokojnego i skromnego, który nie lubił podkreślania swoich dokonań. Był szanowanym i uznawanym w świecie Polakiem. Zmarł w 1882 r. w Chorkówce na zapalenie płuc, a pochowany został na cmentarzu w Zręcinie (w powiecie krośnieńskim, w gminie Chorkówka).

 

Os czasu - I. Łukasiewicz

 

Rok 2022 w Polsce jest ogłoszony rokiem pod patronatem Ignacego Łukasiewicza. W styczniu przypada 140. rocznica jego śmierci, a w marcu 200. rocznica urodzin. W wielu miejscach w kraju, szczególnie na Podkarpaciu odbywać się będą uroczyste obchody upamiętniające tę wyjątkową postać. Ignacy Łukasiewicz – nie tylko pionier przemysłu naftowego o bogatej działalności naukowej, ale także patriota oraz społecznik, który przyczynił się do rozwoju terenów należących obecnie do Podkarpacia jak i do rozkwitu przemysłu naftowego na całym świecie.

Zrodziło się wiele form upamiętnienia jego życia i działalności:

• otrzymał za życia honorowe obywatelstwo Krosna i Jasła,
• w Bóbrce znajduje się Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego jego imienia, a w nim najstarsza na świecie kopalnia ropy naftowej. W 2018 r. prezydent RP nadał kopalni tytuł Pomnik Historii „Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej”,
• Politechnice Rzeszowskiej w 1974 r. nadano imię Ignacego Łukasiewicza,
• Łukasiewicz jest patronem wielu szkół, uczelni, instytucji, ulic, itp.,
• w wielu miejscach w Polsce znajdują się pomniki i tablice pamiątkowe,
• powstały filmy dokumentalne o działalności Łukasiewicza m. in. „Rozjaśnić mrok” (2009) czy „Łukasiewicz – nafciarz, romantyk” (2019),
• w br. wprowadzono do obiegu nową monetę kolekcjonerską „200. rocznica urodzin Ignacego Łukasiewicza”.

Centrum Kulturalne w Przemyślu również dołączyło do grona instytucji upamiętniających jego osobę i ogłosiło konkurs plastyczny dla osób niepełnosprawnych pt. „Ignacy Łukasiewicz – od romantyka do wynalazcy”.

Kalendarz wydarzeń realizowanych w woj. podkarpackim związanych z osobą Ignacego Łukasiewicz można sprawdzić tutaj.

Zachęcam wszystkich państwa do bliższego zapoznania się z jego ciekawym życiorysem i bogatą działalnością oraz do wzięcia udziału w wydarzeniach kulturalnych zorganizowanych w ramach 200. rocznicy urodzin Ignacego Łukasiewicza.

 

Małgorzata Glesman – instruktor ds. upowszechniania i promocji kultury

 

 

Bibliografia:

Monografie

1. Bonusiak W., Życie i działalność Ignacego Łukasiewicza, Rzeszów 1985.
2. Wilga S., Ignacy Łukasiewicz, Krosno 2009.

 

Źródła internetowe

1. Ignacy Łukasiewicz, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_%C5%81ukasiewicz, (dostęp z dnia 12.03.2022 r.).
2. Olejarz B., Ignacy Łukasiewicz - twórca przemysłu naftowego, https://historia.org.pl/2016/05/24/ignacy-lukasiewicz-tworca-przemyslu-naftowego/, (dostęp z dnia 09.03.2022 r.).
3. Oddział promocji marki regionu UMWP, Rok Ignacego Łukasiewicza – kalendarz wydarzeń, https://podkarpackie.eu/turystyka/rok-ignacego-lukasiewicza-kalendarz-wydarzen/, (dostęp z dnia 17.03.2022 r.).