O tańcach gorlickich

Zapraszamy Państwa do ponownego spotkania z folklorem tanecznym Ziemi Rzeszowskiej.

W ubiegłym roku odbyły się dwa szkolenia prowadzone przez panią Alicję Haszczak – etnochoreografa, członka Polskiej Sekcji C.I.O.F.F.

Najpierw w marcu 2019 r. w Centrum Kulturalnym w Przemyślu odbyło się szkolenie z tańców gorlickich, które w fachowej literaturze określane są jako „Tańce Pogórzan z okolic Jasła i Gorlic”.

Uczestniczyli w nim choreografowie, instruktorzy i tancerze następujących zespołów folklorystycznych z Podkarpacia:
- ZPiT ROCHY z Sędziszowa Małopolskiego
- ZPiT KŁOSOWIANIE ze Strzyżowa
- ZPiT KARPATY z Rzeszowa
- ZPiT SOKOLANIE z Pilzna
- ZPiT CHORZELOWIACY z Chorzelowa
- ZPiT KAMIEŃ z Łańcuta
- MZL JUTRZENKA z Jasła
- ZPiT PRZEMYŚL z Przemyśla
- ZPiT ZABOROWIACY z Czudca

Podczas pięciogodzinnych zajęć zostały dokładnie omówione, zaprezentowane i przećwiczone wybrane Tańce Pogórzan z okolic Jasła i Gorlic. Stanowią one część tańców powszechnie znanych na Rzeszowszczyźnie. Badania nad nimi pani Alicja Haszczak prowadziła w latach 1970-1981, korzystała z relacji i demonstracji ogółem 76 osób.

Cechą tańców regionu Rzeszowszczyzny, która różni je od pozostałych regionów w Polsce jest dowolność w doborze i kolejności ustalonych elementów ruchowych, wprowadzana z dużą fantazją oraz ozdabianie różnymi dodatkowymi wyrazistymi gestami. Na przykład powtarzane często jest przez tancerza potrząsanie otwartą dłonią ręki uniesionej w górze. Ten gest oznacza, że tancerz pozdrawia wszystkich i daje znak muzyce, aby przestała grać, bo on teraz będzie śpiewał i tańczył.

 

 

Folklor taneczny okolic Jasła i Gorlic charakteryzuje umiarkowane tempo i mniejszy rozmach w porównaniu chociażby z tańcami z okolic Rzeszowa czy Przeworska. Prawie połowa tańczona jest w metrum trójdzielnym, a pozostałe dwudzielnym. Przypomniane zostały następujące tańce:

Tańce pojedynczych par – Drobny, Strząska, Drąg, Kulawy, Polka na plecy, Polka suwiec, Polka uciekana, Polka do boku, Polka z podskokiem, Haciok, Furtok, polka Hurra, Sabasówka:

Drobny – bardzo popularny taniec na całym Pogórzu, często wykonywany był przez starszych tancerzy. Nazywany również „Trzęsiony” lub „Polka wściekła” z uwagi na charakter ruchu – szybkie obroty wykonywane w prawo i lewo, drobnymi krokami z jednoczesnym uginaniem i prostowaniem nóg. Sposób ten przypomina „deptanie kapusty w beczce”.

 

Drobny. Autor nagrania: Katarzyna Olesiewicz

 

Haciok – najbardziej popularny w okolicach Jasła, pochodzi ze wsi Osobnica. Był najczęściej wykonywany na wiejskich zabawach. Jego charakterystycznym elementem są skoki na obydwie nogi na zakończenie każdego fragmentu tańca.

 

Haciok - 1 figura 1 część. Autor nagrania: Katarzyna Olesiewicz

 

 

 Haciok - 1 część. Autor nagrania: Katarzyna Olesiewicz

 

Furtok – taniec pasterski z okolic Jasła, Biecza i Gorlic. Był wykonywany w czasie pasienia bydła. Nazwa pochodzi od instrumentu „furtok” czyli rodzaju śmigła wyciętego z lipowego drewna, nawleczonego na sznurki. Po zakręceniu śmigłem przez pociągnięcie sznurów w przeciwne strony uzyskiwano dźwięk przypominający „furtanie”. Z biegiem lat został przeniesiony na wiejskie zabawy.

 

Furtok. Autor nagrania: Katarzyna Olesiewicz

 

Furtok - 2. figura. Autor nagrania: Katarzyna Olesiewicz

 

Drąg – nazwa pochodzi od słów piosenki. Był tańczony po I wojnie światowej we wsi Łużna k/Gorlic. Wykonuje się go na całej stopie z lekkim uginaniem kolan. Ozdobą tańca jest stopniowanie siły akcentów w pierwszym jego fragmencie oraz przenoszenie złączonych rąk pary z biodra tancerza na biodro tancerki. Znana jest tylko jedna melodia do tego tańca.

 

Drąg - przyśpiewka. Autor nagrania: Katarzyna Olesiewicz

 

Tańce zbiorowe: polka Mazurka, Krzyżok, Okółka, Chodzone:

polka Mazurka – kiedyś bardzo popularny taniec. Pamiętali go tylko najstarsi mieszkańcy wsi Łużna k/Gorlic. Żywy i urozmaicony, składa się z kilku fragmentów opartych na jednym kroku tanecznym, który polega na dreptaniu na całych stopach ze zginaniem i prostowaniem nóg przy każdym postawieniu stopy.

 

Mazurka - 2., 3., 4. figura. Autor nagrania: Katarzyna Olesiewicz

 

- Krzyżok

- Okółka

- Chodzone

Nieodzownym elementem tańca, przypisanym ściśle do danego regionu jest strój.

Świąteczny strój ludowy z okolic Jasła i Gorlic, dawniej zakładany na specjalne okazje, w którym prezentowały i prezentują się  zespoły folklorystyczne, wygląda następująco:

- MĘSKI: koszula z białego płótna, sięgająca do kolan z białym haftem na mankietach i przodzie, pas z brązowej skóry, wytłaczany w geometryczne wzory i wybijany kabzlami, kamizelka do pasa, z siwo-niebieskiego sukna, spodnie wąskie w podobnym kolorze z czerwonymi wypustkami z boku, kapelusz słomiany z dużym rondem i czerwoną wstążką,

- ŻEŃSKI: koszula biała z szerokimi rękawami, marszczonymi przy nadgarstku, zdobiona białym haftem o motywach roślinnych, spódnica z białego płótna, bardzo szeroka i długa, na dole ozdobiona dziurkowanym haftem w kwiatki na samym brzegu, noszono też spódnice z sukna czerwonego, niebieskiego lub „tybetowego” (w kwiatki), fartuch z karmazynowego sukna, długi i ozdobiony  białą koronką na dole i 20 cm wyżej, gorset w kolorze karmazynowym, sznurowany z kokardą na górze, chustka w kwiaty lub wianki z dopinanymi z tyłu kolorowymi wstążkami.

Źródło: publikacja „Folklor taneczny Ziemi Rzeszowskiej” Alicja Haszczak, COMUK Warszawa 1989 oraz informacje przekazane podczas szkolenia dn. 17.03.2019 r.